به گزارش آذر، سال ها از اکتشاف میدان مشترک گازی آرش در پیچیده ترین جغرافیای سیاسی جهان می گذرد و حل اختلاف های مرزی، نیازمند کمان دیپلماتیک ایرانی و نگاه برد-برد است تا میدان آرش آرش بماند.
خبرگزاری مهر – گروه سیاست؛ رامین عبدالله شاهی: میدان مشترک گازی آرش در شمال خلیج فارس، در پیچیده ترین جغرافیای سیاسی دریایی جهان میان کشورهای ایران و کویت واقع شده است.
ذخیره درجا گاز طبیعی میدان آرش حدود ۲۰ تریلیون فوت مکعب و ذخیره نفت خام درجای این میدان هم نزدیک به ۳۱۰ میلیون بشکه برآورد می شود که سهم ایران را حدود ۴۰ درصد تخمین زده اند. عدم توافق میان ایران و کویت سبب شده است تا سرنوشت بهره برداری از میدان آرش در هاله ای از ابهام قرار بگیرد.
پیچیدگی های جغرافیای سیاسی در شمال خلیج فارس، مسائل تکنیکی و فنی بسیار زیاد، همچنین اختلاف حقوقی و برداشت های متفاوت از مقررات بین المللی و دریایی سبب شده است که اختلافات بر سر این میدان انرژی مهم برطرف نشود.
در مقاطعی دولت کویت و در زمان هایی دولت ایران به دنبال آغاز بهره برداری از ذخایر انرژی این منطقه حساس بود که به سبب برطرف نشدن اختلافات و عدم امضای قراردادی دوجانبه به بعدها موکول شده است.
متأسفانه تسلط بریتانیا در قرن های ۱۹ و ۲۰ در منطقه خلیج فارس منجر به آن شده که شکل گیری برخی کشورهای منطقه همراه با به وجود آمدن اختلافات مختلف و استخوان های لای زخم شود، به شکلی که ده ها اختلاف مرزی و دریایی مختلف میان کشورهای حوزه خلیج فارس وجود دارد و میدان آرش یکی از آن ده ها مورد اختلافی است. هرچند کشورهای منطقه تلاش دارند با کاهش تنش ها و تداوم اصل گسترش روابط به دنبال حل و فصل اختلافات و گسترش همکاری ها حرکت کنند.
از سویی قطع روابط ۷ ساله ما با عربستان منجر به آن شد در مقاطعی دولت کویت با سوء استفاده از این تنش ایران با سعودی ها بر سر میدان آرش، با ریاض هم پیمان شده تا توان دیپلماتیک خویش را برای حل مساله شان با ایران ارتقا دهند.
باید توجه داشت به لحاظ فنی و با در نظر گرفتن میزان محاسبه پهنه سواحل دریایی در مقاطع مختلف زمانی از ۳، ۶ تا ۱۲ مایل و هم در نظر گرفتن جزیره های خارک ایران و «فیکله» کویت و همینطور وجود منطقه مشترک بی طرف میان کویت و عربستان، تفاهم بر سر میدان آرش را گرفتار پیچیدگی های گسترده کرده است. به عبارتی به قول برخی کارشناسان پیچیده ترین جغرافیای سیاسی در کل دریاهای جهان را داراست.
وجود منطقه بی طرف میان کویت و عربستان در جنوب کویت و مشرف بر میدان گازی آرش که دستپختی از جانب انگلیسی ها برای گذاشتن یک چوب لایه چرخ در منطقه است، منجر به افزایش مشکلات فنی در منطقه شده است.
هر چند مسلماً کشور ما که بعد از ۷ سال تنش های خویش را با سعودی ها کاهش داده است و هم دولت های عربستان و کویت تمایلی به افزایش تنش ندارند، اما این به معنای آن نیست که همه اختلافات با تنش زدایی برطرف می شود. مهم آن است که طرفین بتوانند مسائل خویش را به شکل دیپلماتیک و دوستانه و با ادله فنی حل کنند.
از سویی برخی کشورها برای حل و فصل اختلافات خود به دادگاه بین المللی یا همان دادگاه لاهه رجوع می کنند لیکن بنظر می رسد کشور ما به سبب داشتن تاریخ و ریشه کهن در منطقه تمایل دارد دوستانه و با نگاهی برد-برد و با ایجاد کمسیون های مشترک فنی و کارشناسی مبحث را حل کند.
هرچند برخی مقامات و کنشگران سیاسی در کشورهای کویت و یا عربستان با برخی گفتگوها و مصاحبه هایی که در رسانه ها و فضای مجازی منتشر می کنند، به عمد یا غیر عمد منجر به بروز تنش های رسانه ای و حتی دیپلماتیک می شوند اما با درایت مسئولین و خبرگان سیاسی کشور این مورد هم قابل مدیریت است.
باید توجه داشت ده ها سال از اکتشاف میدان مشترک گازی آرش در پیچیده ترین جغرافیای سیاسی جهان می گذرد و حل اختلاف های مرزی میان ایران و کویت نیازمند کمان دیپلماتیک ایرانی و نگاه برد برد است تا «میدان آرش» آرش بماند و شکوفا شود.
تلاش ها و ادعاهای سریالی کویتی ها
در طول سالهای اخیر کویت با بهره گیری از نتایج لرزه نگاری انجام شده توسط شرکت شل، خط مرز جدیدی تعیین کرده است که مدعی هستند بر مبنای آن کل ساختمان میدان آرش در قسمت عربی قرار می گیرد، اما این خط مرز تابحال توسط ایران پذیرفته نشده است.
همچنین در مارس ۲۰۲۲ کویت و عربستان سعودی قراردادی برای تقسیم منابع میدان گازی آرش امضا کردند که اعتراض ایران را برانگیخت. وزیر خارجه کویت در پاسخ اعلام نمود که میدان گازی آرش، یک میدان ۳ جانبه بین کویت، عربستان و ایران است. اما در ماه های اخیر و با تسریع روند نرمال سازی روابط ایران و عربستان این امید شکل گرفت که دو کشور در کنار حل مشکلات مختلف، چاره ای هم برای بهره برداری از این میدان انرژی در خلیج فارس پیدا کنند.
«سعد البراک» وزیر نفت کویت در اظهاراتی ادعا نمود که این کشور و عربستان سعودی در رابطه با میدان نفتی و گازی آرش (الدوره) از حق انحصاری برخوردار می باشند و از ایران خواست که مبادرت به تعیین مرزهای دریایی خود و اثبات ادعای خود در برابر این میدان گازی کند. اظهارات وزیر نفت کویت در حالی مطرح شده که «احمد ناصر المحمد الصباح» وزیر خارجه سابق کویت قبل از این (نهم فروردین ۱۴۰۱) اظهار داشته بود: میدان گازی الدوره (آرش)، یک مبحث ۳ جانبه بین ایران، کویت و عربستان است.
واکنش کنعانی به مباحث مطرح شده در رابطه با میدان نفتی و گازی آرش
ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه در رابطه با میدان گازی آرش و ادعای عربستان و کویت اظهار داشت: در قالب گفت وگوهای دوجانبه با مقامات دولت کویت درحال پیگیری این مورد هستیم. این مورد به همراه تحدید حدود دریایی، از موضوعات مورد مذاکره ایران و کویت بوده است و آخرین دور مذاکرات حقوقی و فنی در این خصوص در ۲۲ اسفند ۱۴۰۱ در تهران بین هیأت های ایرانی و کویتی در سطح مدیران ارشد وزارت خانه های خارجه دو طرف، اجرا شد.
سخنگوی وزارت امور خارجه اضافه کرد: موضوعات در ارتباط با حدود دریایی و بهره برداری از منابع هیدروکربنی مشترک، با مدنظر قرار دادن منافع مشترک و اصل حسن همجواری با همه همسایگان همچون کویت، همواره مورد توجه جمهوری اسلامی ایران بوده است.
میدان آرش پیچیده ترین شرایط فنی و جغرافیایی جهان را دارد
پیروز مجتهدزاده استاد ژئوپولیتیک و جغرافیای سیاسی در گزارش آذر به نقل از مهر و در مورد اختلاف های مرزی بر سر میدان گازی مشترک آرش در شمال خلیج فارس، اظهار داشت: بر مبنای مطالعاتی که انجام داده ام به علل مختلف دشواری ها و پیچیدگی های فنی و جغرافیایی منطقه شمال خلیج فارس، تقریبا از تمامی مناطق دریایی جهان، سخت تر و پیچیده تر است.
وی اضافه کرد: تصور نکنید مشکلاتی که میدان مشترک گازی آرش به وجود آمده است مشکلات سیاسی است. با اینکه درصورتیکه طرفین بخواهند می توانند این مشکلات تکنیکی، فنی و جغرافیایی را به مشکلات سیاسی تبدیل کنند. در آن صورت به کلی مشکل غیرقابل حل خواهد شد.
این کارشناس ارشد مسائل خلیج فارس اشاره کرد: فقط و فقط چگونگی ترسیم مرزهای آبی آب های ساحلی و نحوه واقع شدن جزایر متعدد از کشورهای مختلف و هم بحث های تکنیکی جغرافیایی در آن منطقه فراوان است و در آن جمع شده است.
مجتهد زاده گفت: در ۶۰ سال قبل توافقی صورت نگرفته هر چند بطور موقت توافق های مشروط حاصل شد ولی مشکل حل نشده است. به عبارتی دیگر اختلافات میان ایران و کویت در مورد میدان گازی آرش جدید نیست. در واقع این مسئله با کشف این میدان گازی در سال ۱۹۶۳ خودنمایی کرد که حدود ۶۰ سال پیش بود.
وی بیان کرد: وقتی دولت کویت تصمیم گرفت این میدان گازی بسیار عظیم را مورد بهره برداری قرار دهد که همسایگانی خویش را در آن سهیم می دانند مورد اعتراض واقع شد، در نتیجه دولت کویت اقدامات خویش را متوقف کرد.
این کارشناس ارشد مسائل خلیج فارس با اشاره به نام و میزان گاز میدان آرش، اشاره کرد: عرب ها به میدان آرش، الدوره می گویند که میدان گازی بسیار بزرگی است و در آغاز اکتشافات و بر مبنای بررسی های به عمل آمده تکنیکی میزان ذخایر گاز آن ۳۶۵ تریلیون فوت مکعب بود؛ مسلماً با پیشرفت فناوری امروز ذخایر این میدان به مراتب بیشتر تخمین زده می شود. هرچند رقم اولیه هم بسیار بزرگ است.
وی افزود: همینطور ذخیره ثروتی عظیم این چنینی مورد توجه همسایگانی واقع می شود که مرزهای آنها با این حوزه با میدان نفتی تداخل پیدا می کند. این دولت ها عبارتند از دولت ایران، کویت و عربستان سعودی که البته دعوای اصلی میان دولت ایران و کویت است، اما چون جنوب کویت یک منطقه بی طرف میان کویت و عربستان قرار دارد که وسعت آن تقریبا معادل خود کشور کویت است. در نتیجه آن، کویت و عربستان دارای حاکم مشترک هستند بنا بر این پای عربستان هم به میدان گازی آرش باز شده است.
مجتهدزاده با بیان آنکه فاصله میدان گازی آرش با ۳ کشور ایران کویت و عربستان تقریبا در یک فاصله قرار دارد، اظهار داشت: البته این یکسان بودن فاصله تحقیقاً نیست و ماجراهای بسیاری پشت سر این مورد تحقیقاً وجود دارد.
وی افزود: در آن سالی که کویت در این میدان دست به اقدام اکتشافی زد همچنان تحت الحمایه بریتانیا بود و طبق قوانین بریتانیا آب های ساحلی کویت به پهنای سه مایل اندازه گیری می شد. همان زمان دولت ایران آب های ساحلی خویش را در فاصله شش مایلی در نظر می گرفت. این مورد باعث نزدیک شدن حاکمیت این دو کشور بر سر میدان گازی آرش و اثرگذاری است که البته به سود ایران بود. در نتیجه کویت بعداً تصمیم گرفت آب های ساحلی خویش را به ۱۲ مایل رسانده و محاسبه کند. پس از آن ایران هم محاسبه آب های ساحلی خویش را بر مبنای قوانین جهانی به ۱۲ مایل از خط ساحل در نظر گرفت و افزایش داد. این مورد باعث ایجاد پیچیدگی های جدیدی شد به شکلی که برای حل این پیچیدگی ها باید مطالعات فنی در هر دو کشور صورت می گرفت اما این مطالعات هیچ وقت به صورت مشترک و کامل صورت نپذیرفت، چونکه هنوز توافقی صورت نگرفته است.
نقش جزایر خارک و فیکله بر سرنوشت میدان مشترک آرش
این کارشناس ارشد مسائل خلیج فارس با بیان یکی دیگر از پیچیدگی های جغرافیایی منطقه، اظهار داشت: از طرفی دیگر دولت ایران ادعا نمود مطابق قوانین بین المللی، خط ساحلی و کرانه های آنرا به طرف دریا از ساحل جزیره خارک در نظر می گیرد. در واقع طبق قوانین بین المللی اگر کشورهایی در این وضعیت قرار گرفته باشند و دارای جزایری در پیش کرانه خود باشند یا به عبارتی جزایری در داخل ۱۲ مایل آب های سرزمینی خود داشته باشند یا قسمتی از آن جزیره یا حتی مماسی از جزیره با آب های ساحلی آن کشور بوده و دارای اشتراک باشد و در آن ۱۲ مایل قرار بگیرد کل آن جزیره جز خاک اصلی آن کشور در نظر گرفته می شود و از نظر حقوقی باید ۱۲ مایل جلوتر از ساحل آن جزیره محاسبه شود که در نتیجه حق حاکمیت ایران را خیلی بیشتر به طرف مرکز این میدان گازی نزدیک می کند.
مجتهدزاده افزود: پس از آن و در مقابل دولت کویت هم ادعا کرد که باید خط ساحلی آب های ساحلی کویت از خط ساحلی جزیره فیکله آنان محاسبه شود. در نتیجه یک مشکل جدید و بزرگ به وجود آورد چونکه این جزیره در داخل ساحل اصلی آب های سرزمینی کویت قرار ندارد و حتی مماس بر آن نیست، اما به هر صورت این ادعا برای پیش بردن آن چیزی که مورد نظر دولت کویت بود عنوان شد.
اثرات منطقه بی طرف میان کویت و عربستان بر پیچیدگی های شمال خلیج فارس
این استاد ژئوپولیتیک و جغرافیای سیاسی در ادامه بیان کرد: بالاخره پس از مذاکره های خیلی زیاد طرفین تصمیم گرفتند که نصف آن محدوده ۱۲ مایلی آب های ساحلی جزیره خارک را قبول کنند. یعنی ۶ مایل از خط ساحلی سواحل خارک را در نظر بگیرند، اما زمانیکه قرار بود ایران و کویت توافق رسمی را امضا کنند، عربستان سعودی اعتراض کرد و توافق امضا نشد. استدلال آنها این بود که این توافق می تواند محدوده آب های ساحلی عربستان را در منطقه بی طرف جنوب کویت تقلیل دهد.
مجتهدزاده اضافه کرد: این آب های ساحلی در ارتباط با منطقه بی طرف جنوب کویت است که در گذشته به واسطه این که دولت انگلستان قدرت چیره و مسلط در خلیج فارس بود برای رفع اختلاف سعودی ها با کویت طراحی شد. منطقه ای که هم به کویت و هم به عربستان متعلق می باشد.
مجتهدزاده با بیان راه کار طرح مبحث اختلاف و ارجاع به محاکم بین المللی اشاره کرد: شاید طرف ها بخواهند به سمت وساطت بین المللی حرکت کنند در این صورت بنابراین اگر شکایتی به دادگاه های بین المللی صورت بگیرد که خود به خود آن شکایت به دادگاه لاهه یا همان ICJ ارجاع خواهد شد. مانند نمونه های دیگر که در منطقه خلیج فارس وجود داشته است و بر مبنای حکمی که دادگاه عرضه کرد و طرف های درگیر آنرا پذیرفتند.
دادگاه لاهه هم نمی تواند مشکل میدان آرش را به سادگی حل کند
وی اضافه کرد: من گمان می کنم تصمیم در این خصوص و در این منطقه حتی برای دادگاه بین الملل هم بسیار دشوار خواهد بود. مگر آنکه طرف های مورد اختلاف با یکدیگر همکاریهای مشترکی را با دادگاه داشته باشند و بپذیرند هر چه دادگاه حکم دهد قبول کنند، در این صورت بهتر است خودشان مسائل در میان را حل کنند و این کار را خود انجام دهند.
لزوم تشکیل کمیسیون فنی مشترک همراه خود گذشتگی
این استاد ژئوپولیتیک و جغرافیای سیاسی با تأکید بر ضرورت تشکیل یک کمیسیون فنی مشترک میان طرفین، اذعان داشت: لازم است طرف ها یک کمیسیون فنی از سوی نمایندگان و کارشناسان ذی ربط تشکیل دهند و به این کمیسیون اختیارات کامل بدهند و از خودگذشتگی های لازم را در اختیار آنها بگذارند.
پیشنهاد عقب نشینی ۱۰ کیلومتری هر ۳ کشور
این کارشناس ارشد مسائل خلیج فارس با عرضه پیشنهادی فنی برای حل مشکل میدان گازی آرش گفت: در صورتیکه مذاکرات فنی صورت بگیرد و شاید اگر از بخش مرکزی میدان گازی آرش هر کدام از ۳ کشور ۱۰ کیلومتر از حدود مورد انتظار خود عقب نشینی کنند، بشود به یک توافق رسید. البته این کار به یک از خود گذشتگی، مساوی و عادلانه از جانب هر ۳ کشور موکول می شود و درصورتیکه نمایندگان طرفین تعامل و این گذشت ها را در نظر بگیرند، من فکر می کنم بدون دادگاه هم می توانند مساله را حل بکنند، هر چند حل این مشکل هم به این سادگی ها نیست.
میرابیان: طرف مذاکره کننده ما کویت است نه عربستان
رضا میرابیان سفیر پیشین ایران در کویت در گزارش آذر به نقل از مهر و در مورد اختلاف مرزی پیش آمده در میدان گازی آرش، اظهار داشت: اخیراً در موضع گیری سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان اعلام گردید که جمهوری اسلامی ایران با طرف کویتی مذاکره دارد و نه با طرفی دیگر. این بدان معنا است که اختلاف مطرح میان ایران و کویت است نه با ایران و کویت و عربستان.
وی اضافه کرد: در واقع کویت به دنبال آن است تا با کشاندن پای عربستان به مذاکرات موقعیت ثقل خویش را به دو بر یک افزایش دهد که ایران این مورد را نپذیرفته است. حالا اگر بخشی از این میدان گازی میان کویت و عربستان قرار دارد آن به ما ارتباطی ندارد و در این خصوص ما اختلافی با سعودی ها نداریم.
سعودی ها گفتند با ایران اختلافی در میادین مشترک نداریم
رضا میرابیان کارشناس مسائل منطقه با بیان نقل قولی از وزرای کشورمان اشاره کرد: نقل قولی از وزیر اقتصاد و دارایی ما شده است که حدود یک ماه پیش در جده حضور داشت. بر این اساس از سوی سعودی پرسیده شده بود که آیا ایران و عربستان میدان مشترک نفت و گاز دارند که در آن اختلاف داشته و آن مبحث حل نشده است، که سعودی ها گفته بودند که ما چنین میدانی نداریم.
سفیر پیشین ایران در کویت در مورد این که طرف مقابل خواهان حل اختلاف در دادگاه لاهه است، اشاره کرد: ما چنین اعتقادی نداریم و تا آن زمان که هر دو کشور هم نظر برای حضور در دادگاه لاهه نباشند همینطور موضوعی اتفاق نمی افتد. ضمن آنکه در آخرین دور مذاکرات میان ما و کویت صورت جلسه ای تنظیم شد که مذاکرات میان ایران و کویت ادامه پیدا کند. اما بعد از آن کویتی ها در شرایطی که روابط ما و عربستان قطع بود با سعودی ها توافق کردند که بر مبنای آن توافق آنها و سعودی ها یک طرف محسوب شوند و در مذاکرات با ایران آنها یکی باشند که ما آنرا قبول نداریم.
میرابیان افزود: ماه عسل روابط ما با عربستان تمام نشده است بلکه برخی مسائل است که قدری به اختلاف ها دامن می زند، هرچند سعودی ها در تلاش هستند تا این مساله در روابط بهبود یافته آنها با ایران تأثیری نگذارد.
از سویی نکته دیگر آن است که خود دولت کویت از عقلانیت مناسبی برخوردارست بیشتر مساله در بین مخالفان دولت کویت و در پارلمان این کشور شکل می گیرد و در آنجا توسط جریان های خاص عربی سلفی بیشتر به مساله دامن می زنند.
منبع: azar22.ir
